Rusiya Zəngəzur dəhlizinin inkişaf etməkdə olan arxitekturasına inteqrasiya etmək niyyətini gizlətmir, baxmayaraq ki, Ermənistan Moskvaya belə bir ssenarinin mövcud siyasi və hüquqi şəraitdə qəbuledilməz olduğunu açıq şəkildə bildirir.
Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan, erməni siyasi dilində getdikcə daha çox “Tramp marşrutu” adlandırılan Meğridən keçən 43 kilometrlik dəmir yolu hissəsinin nəzarətinin Rusiyanın nəzarətinə verilməsi ehtimalını açıq şəkildə rədd etdi.
Paşinyan “Tramp marşrutu”nun Rusiya şirkətinə ötürülməsi ehtimalını birbaşa istisna etdi.
Paşinyan vurğulayıb ki, bu, Ermənistanın suveren ərazisidir və idarəetmə heç vaxt heç kimə həvalə edilməyib. Bundan əlavə, baş nazirin sözlərinə görə, hazırda bu ərazidə demək olar ki, dəmir yolu infrastrukturu yoxdur, yəni onu kiminsə nəzarətinə vermək məsələsi tamamilə spekulyativdir. Bu qeyd əsasən son günlərdə gələcək nəqliyyat layihəsində iştirakını nəzərdən keçirdiyini göstərən Moskvaya ünvanlanıb.
Yerevanın sərt reaksiyasına səbəb Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin MDB ölkələri üzrə Dördüncü Departamentinin direktoru Mixail Kaluqinin “Tramp marşrutu”nun həyata keçirilməsində Rusiyanın mümkün iştirakının müzakirəsini təklif etdiyi açıqlama olub. Kaluqin qeyd edib ki, Ermənistan-Amerika təşəbbüsünün parametrləri hələ də hərtərəfli öyrənilməlidir və Moskva erməni tərəfdaşları ilə məsləhətləşmələrə hazırdır. Sübut olaraq, yüksək vəzifəli diplomat Ermənistanın bütün dəmir yolu şəbəkəsini idarə edən Rusiya Dəmir Yollarının törəmə şirkəti olan Cənubi Qafqaz Dəmir Yollarına verilən güzəşti, eləcə də ölkədə Rusiya dəmir yolu xəttinin istifadəsini göstərib.
Kaluqin əlavə amil kimi Ermənistanın Avrasiya İqtisadi Birliyinə üzvlüyünü qeyd etdi.
Kaluginin açıqlaması hər kəsi çaşdırdı.
İrəvanda bu siqnal Moskvanın regionun əsas nəqliyyat layihəsindən kənarlaşdırılmamaq istəyinin birmənalı xatırlatması kimi qəbul edildi. Kreml faktiki olaraq Rusiyanın iştirakı olmadan “Tramp marşrutu”nun həyata keçirilməsinin arzuolunmaz hesab edildiyini açıq şəkildə bildirdi. Bu məntiq həmçinin 2008-ci ildə Ermənistanın o vaxtkı prezidenti Robert Köçəryanın fərmanı ilə Ermənistan Dəmir Yolları şirkətinin Rusiyanın nəzarətinə verilməsi qərarını da əks etdirirdi . Moskvanın fikrincə, bu, gələcəkdə yeni marşrutların infrastrukturuna iddialar üçün əsas ola bilər.
Lakin Ermənistan hakimiyyəti tez bir zamanda qırmızı xətlərini müəyyən etdi. Birincisi, onlar Rusiyanın “Tramp marşrutu”nda mümkün iştirakı məsələsinin Yerevanın müstəsna səlahiyyətlərinə aid olmadığını və Vaşinqtonun razılığını tələb etdiyini qeyd etdilər. İkincisi, onlar Ermənistanın cənubundakı yeni dəmir yolunun Cənubi Qafqaz Dəmir Yolunun nəzarəti altına verilə bilməyəcəyini bəyan etdilər.
Parlament komitəsinin rəhbəri Sarkis Xandanyan izah etdi ki, mövcud dəmir yolu xətləri həqiqətən də Cənubi Qafqaz Dəmir Yollarına məxsusdur, lakin gələcək marşrutun 43 kilometrlik hissəsi Ermənistan-Amerika layihəsinin bir hissəsi kimi yaradılması nəzərdə tutulan TRIPP şirkətinə məxsus olacaq.
Xandanyanın sözlərinə görə, TRIPP ilə bağlı danışıqlar birbaşa Ermənistan və ABŞ arasında aparılır və üçüncü tərəfin iştirakı yalnız sonrakı mərhələdə və müvafiq müqavilələrdə nəzərdə tutulduğu kimi, yalnız hər iki tərəfin razılığı ilə mümkündür.
Bu məqamlar sonradan Nikol Paşinyan özü tərəfindən təsdiqləndi və o, “Tramp marşrutu”nun Rusiya şirkətinə ötürülməsinin mümkünlüyünü açıq şəkildə istisna etdi. Ermənistanın baş naziri vurğuladı ki, 8 avqust 2025-ci ildə Vaşinqtonda imzalanan müqavilədə Rusiyanın da daxil olduğu hər hansı üçüncü tərəfin iştirakının yalnız Yerevan və Vaşinqton arasında ikitərəfli şəkildə müzakirə edilə biləcəyi açıq şəkildə göstərilir.
Ermənistan hakimiyyəti tez bir zamanda qırmızı xətlərini müəyyən etdi. Əvvəlcə onlar Rusiyanın “Tramp marşrutu”nda mümkün iştirakı məsələsinin Yerevanın müstəsna səlahiyyətlərinə aid olmadığını və Vaşinqtonun razılığını tələb etdiyini qeyd etdilər.
Eyni zamanda, Nikol Paşinyanın mövqeyi ümumiyyətlə Rusiya əleyhinə deyil. Xüsusilə, Paşinyan Ermənistanı Türkiyə və Azərbaycanla birləşdirən digər dəmir yolu hissələrinin – Arazdeyan-Naxçıvan və Axurik-Akyaka – Cənubi Qafqaz Dəmir Yoluna məxsus olduğunu təsdiqlədi. Bundan əlavə, Ermənistanın Baş naziri Rusiya tərəfinə təcili olaraq onların bərpasına başlamağı xahiş etdi. Oxşar müraciət İcevan-Qazax hissəsinə də aiddir və İrəvanın fikrincə, bərpası sürətləndirilməlidir.
Bu bəyanatların kontekstinin Ermənistan-Rusiya ikitərəfli münasibətlərindən daha geniş olduğunu vurğulamaq vacibdir. Qazax-İcevan xəttinin bərpası birbaşa Azərbaycan neft məhsullarının Ermənistana ixracının başlanması ilə bağlıdır. SOCAR-ın Bakı Neft Emalı Zavodunda istehsal olunan Aİ-95 benzininin ilk partiyası artıq Gürcüstan vasitəsilə Ermənistana göndərilib. Gürcüstan tariflərinin müvəqqəti olaraq azaldılması siyasi jest idi, lakin əvvəllər yüksək tranzit tarifləri Bakıda narazılığa səbəb olmuş və Azərbaycanı Ermənistanla birbaşa dəmir yolu əlaqəsini bərpa etməyi düşünməyə sövq etmişdi.
Bu mənada Paşinyanın sözləri Qazax-İcevan dəmir yolunun təkcə infrastruktur layihəsi kimi deyil, həm də yeni regional logistikanın elementi kimi müzakirə olunduğunu təsdiqləyir. Bu xəttin bərpası həm də Rusiya ilə Ermənistan arasında Azərbaycan üzərindən dəmir yolu xidmətinin bərpa olunmasını göstərir. Simvolik olaraq, 32 il ərzində Gürcüstan və Azərbaycan üzərindən Ermənistana Rusiya taxılını daşıyan ilk qatar yola salındı.
Bu baxımdan simvolik olaraq, 32 il ərzində Gürcüstan və Azərbaycan vasitəsilə Ermənistana göndərilən Rusiya taxılını daşıyan ilk qatar oldu.
Nəticə aşkar və bir qədər paradoksal bir mənzərədir. Bir tərəfdən, Bakı ilə Yerevan arasında nəqliyyat əlaqələrinin açılması və tranzit məhdudiyyətlərinin aradan qaldırılması Rusiya üçün əlavə ticarət və logistika imkanları yaradır. Digər tərəfdən, Ermənistanın cənubundakı əsas layihə olan “Tramp marşrutu” Amerikanın siyasi və institusional nəzarəti ilə sıx bağlıdır.
Söhbət hətta Moskvanın mövcud konfiqurasiyanı qəbul etməyə hazırlığında deyil, onun maraq həddinin dəqiq harada olmasındadır – tanış nəqliyyat marşrutlarını bərpa etməkdə və sübut olunmuş logistikaya qayıtmaqda, yaxud ABŞ-ın nəzarəti altında institusional və siyasi cəhətdən yeni bir dəhlizə inteqrasiya etməyə çalışmaqda.
İndiyə qədər heç bir dəqiq cavab verilməyib. Lakin bu, Cənubi Qafqazın nəqliyyat və siyasi arxitekturasının gələcək dinamikasını əsasən müəyyən edəcək.haqqin.az
